سوالات متداول
سوال یک: گرمادرمانی برای چه میوه هایی و به چه منظوری مورد استفاده قرار میگیرد؟
جواب سوال یک: گرمادرمانی روشی است که پس از برداشت در مرکبات جهت افزایش مقاومت میوه به صدمات وارده در طول انتقال، انبارداری و فروش انجام میشود. هدف از این کار التیام زخمها، کاهش حساسیت میوهها به سرمازدگی، کنترل بعضی از بیماریهای انباری و حفظ کیفیت میوه است. در طول گرمادرمانی، لایه سطحی بافت (پریدرم) به ویژه در محلهای زخم، چوبی میشود. در این روش نیز به دلیل نفوذ آب در منافذ پوست، میکروارگانیسمهای موجود در منافذ به طور موثری از بین میروند در نتیجه زمان نگهداری میوه در انبار بیشتر و میزان ضایعات و پوسیدگی میوه به حداقل میرسد.
سوال دو: سبززدایی میوه چیست؟ و به چه منظوری مورد استفاده قرار میگیرد؟
جواب سوال دو: سبززدایی جهت شکستن رنگ سبز پوست میوه بدون اینکه روی کیفیت درونی میوه تاثیر بگـذارد استفاده میشود. این عملیات جهت میوه انواع مرکبات، کیوی، خرمالو ضرورت دارد. تحت شرایط تنـش ملایم مثـل شبهای سرد، مرکبات بـه طور طبیعی سبززدایی میشوند. بنابراین چنانچه ذائقه مصرف کننده بـا رنگ سبز میوه منطبق باشد نیازی بـه سبززدایی میوه و هزینه اضافی نیست. از طرفی باید دقت کرد که میوهها قبل از اینکه نسـبت قند به اسید آنها به 7 رسیده باشد بـا هدف سبززدایی برداشت نشوند (در سالهای اخیر مشاهده شد کـه نارنگی انشو زودتر از زمان مناسب برداشت و با سبززدایی با کیفیت بسیار پایین وارد بازار شده است).
سوال سه: فواید واکس زدن چیست؟
جواب سوال سه: فراهم کردن درخشندگی مورد نیاز جهت بازارپسند شدن میوه، حفاظت از اتلاف آب به عنوان پوشش جایگزین واکس طبیعی میوه که در طی عملیات شستشو حذف میشود، به عنوان حامل قارچکش یا هر ترکیب زیستی یا تنظیم کنندههای رشد گیاهی عمل میکند.
سوال چهار: آیا باغداران تمام میوهها را پیش از رسیدن کامل می‌چینند و فرآیندهای مختلفی تا پیش از عرضه آنها به بازار رویشان انجام می‌دهند؟
جواب سوال چهار: خیر، میوههای مختلف به دو گروه فرازگرا و نافرازگرا تقسیم میشوند. مثلا موز، سیب، خرمالو، انبه و برخی مرکبات، جزو میوههای فرازگرا هستند. یعنی زمانی که به یک مرحله خاص از رشد می‌رسند، با اینکه هنوز سفت و تقریبا غیرقابل خوردن هستند، قابلیت برداشت را دارند. ما به این مرحله از رسیدن میوهها، “رسیدن فیزیولوژیک”
می‌گوییم. میوههای فرازگرا، می‌توانند بعد از چیده شدن در مرحله رسیدن فیزیولوژیک، باز هم قابلیت رسیدن کامل و قابل خوردن بودن را تحت شرایط خاصی پیدا کنند. این اتفاق در مورد میوههای نافرازگرا نمی‌افتد.
سوال پنج: دلیل چیدن میوههای فرازگرا پیش از رسیدن آنها روی درخت چیست؟
جواب سوال پنج: این سوال در ذهن خیلی از افراد پیش می‌آید که چرا باغداران، اجازه نمی‌دهند این میوهها به‌طور طبیعی و روی درخت برسند و آنها را در مرحله رسیدن فیزیولوژیک می‌چینند. بد نیست بدانید این کار، به‌دلیل بالا بردن ماندگاری میوهها در انبار یا در مسیر حمل‌ونقل و تا پیش از عرضه به مشتری انجام میشود. مثلا اگر باغداری، موز را در مرحله رسیدن کامل برداشت کند، دیگر امکان جابجایی و حمل و نقل آن با کشتی از کشوری به کشور دیگر یا حتی با سایر وسایل نقلیه از شهری به شهر دیگر وجود نخواهد داشت. به‌همین دلیل معمولا موز را سبز و در مرحله رسیدن فیزیولوژیک برداشت و بدون دغدغه آن را روانه بازارهای داخلی و خارجی می‌کنند. محصولات این‌چنینی را پیش از رسیدن به دست مغازه‌دار و مشتری، بنگاهداران می‌خرند و با کمک گاز اتیلن، به مرحله رسیدن کامل، تغییر رنگ دادن (مثلا زرد شدن موز یا نارنجی شدن پرتقال و نارنگی) و قابل خوردن، می‌رسند. به‌عبارت ساده‌تر، چیدن میوههای فرازگرا در مرحله رسیدن فیزیولوژیک، برای افزایش عمر انباری این محصولات است.
سوال شش: چگونه گاز اتیلن باعث رسیدن میوهها میشود؟
جواب سوال شش: گاز اتیلن، نوعی هورمون گیاهی کاملا بی‌خطر است که به‌صورت طبیعی در خود میوهها هم یافت میشود. تمام افرادی که نگران استفاده از این گاز در محصولات باغی هستند باید بدانند اتیلن گازی صددرصد طبیعی است و مشکلی برای مصرف‌کننده ایجاد نمیکند. زمانی که گاز اتیلن با میوهها تماس پیدا میکند، باعث تبدیل برخی قندهای نامحلول موجود در میوه به قندهای محلول میشود. ضمن اینکه در اثر این تماس، پوست میوهها هم کمی نرم‌تر خواهد شد. دلیل آن هم این است که اتیلن می‌تواند مقداری از پکتین سطح میوه را برساند و در نتیجه، بافت میوه را نرم‌تر کند. درواقع هورمون اتیلن، با بازی کردن نقشی آنزیمی در تماس با میوهها، باعث نرم‌تر شدن آنها و افزایش قندهای مونوساکاریدشان میشود. در این صورت، میوهها قابلیت خورده و بازارپسندشدن پیدا می‌کنند.
سوال هفت: در صورت استفاده بیش از حد از گاز اتیلن برای رساندن میوهها، مشکلی برای آنها ایجاد نمی‌شود؟
جواب سوال هفت: بله مشکل ایجاد میشود، اگر از این هورمون بیش از حد استفاده شود، میوهها خیلی سریع‌تر از چیزی که فکرش را بکنیم، له میشوند و از بین میروند.
سوال هشت: آیا تفاوتی از نظر طعم یا حتی ارزش تغذیه‌ای بین میوه‌هایی که روی درخت می‌رسند و آنهایی که با کمک گاز اتیلن به مرحله رسیدگی کامل می‌رسند، وجود دارد؟
جواب سوال هشت: به‌هیچ‌وجه. کیفیت، ارزش تغذیه‌ای، طعم و قابلیت خوراکی محصولاتی که روی درخت می‌رسند یا به کمک گاز اتیلن به میوه رسیده تبدیل میشوند، هیچ تفاوتی باهم ندارند. همانطور که اشاره شد، هورمون اتیلن، کاملا طبیعی و بی‌خطر است و مصرف میوه‌هایی که با این گاز رسیده‌اند، هیچ ضرری نخواهد داشت و سلامت و کیفیت آنها هم به‌خطر نخواهد افتاد.
سوال نه: بلوغ فیزیولوژیکی (Physiological maturation) میوه چیست؟
جواب سوال نه: مرحلهای است که یک محصول به حداکثر رشد و نمو طبیعی خود رسیده است و بعد از این
مرحله دیگر رشد نکرده و شکل نمیگیرد. بلوغ فیزیولوژیکی در تمامی میوهها فقط بر روی درخت انجام میشود.
سوال ده: آیا میوه‌هایی که در مرحله رسیدن فیزیولوژیک برداشت میشوند، قابل‌خوردن هستند؟
جواب سوال ده: تاحدی بله، اما معمولا ذائقهی ما خوردن این میوهها را چندان نمی‌پسندد. برخی میوهها مانند خرمالو، به‌دلیل گس بودن پیش از رسیدن کامل، حس دهانی و خوراکی چندان خوبی به مصرف‌کننده نمی‌دهند بنابراین بهتر است آنها را بعد از رسیدن کامل مصرف کنید. خرمالو، حاوی ماده‌ای به نام تانن است که قدرت هیدرولیز کردن بزاق آب دهان (پروتئین‌های سلول‌های چشایی) را دارد. همین هیدرولیز کردن، می‌تواند باعث ایجاد حس گسی یا همان جمع شدن دهان، به‌دلیل هیدرولیز شدن سلول‌های چشایی هنگام خوردن خرمالوهای نرسیده بشود. زمانی که خرمالوهای نرسیده در معرض گاز اتیلن قرار بگیرند، تانن‌ها از بین میروند و به تانن‌های محلول تبدیل میشوند. در نتیجه، دهان پس از خوردن خرمالوی رسیده گس نمی‌شود. از سوی دیگر، برخی میوهها مانند سیب و پرتقال هم تا پیش از رسیدن کامل، طعم نسبتا ترشی دارند و ما ایرانی‌ها برخلاف برخی مردم کشورهای دیگر، ترجیح می‌دهیم میوهها و خوراکی‌هایی با طعم شیرین بخوریم. شاید به دلیل همین تفاوت ذائقه باشد که یک فرد فرانسوی، سیب ترش فرانسه را دوست دارد و یک شهروند ایرانی، سیب شیرین را ترجیح می‌دهد.
سوال یازده: چرا می‌گویند انبه را نباید نزدیک میوههای دیگر نگهداری کرد؟
جواب سوال یازده: انبه هم جزو میوههای فرازگراست و اگر کنار میوههای دیگری مانند سیب یا هلو قرار بگیرد، به سرعت گاز اتیلن از خود ترشح میکند و خراب میشود. به همین دلیل انبه را باید جدا از میوهها و سبزی‌های دیگر، داخل یخچالی با دمای معمولی نگهداری کرد. برای نگهداری انبه باید آن را ابتدا داخل روزنامه بپیچید، سپس آن را داخل یک نایلون درباز درون جامیوه‌ای یخچال قرار دهید و درست پیش از مصرف هم پوست آن را بشویید. به این ترتیب می‌توان انبه‌های سالم را حدود ۲ هفته نگهداری کرد.
سوال دوازده: جهت جلوگیری از خسارت عامل بیماریزا در مرحله داشت و به متعاقب آن در مرحله پس از برداشت میوهها رعایت چه مواردی ضروری میباشد؟
جواب سوال دوازده: هرس تاج درختان (از ارتفاع 45 سانتیمتری از سطح خاک در اسفند ماه به منظور جلوگیری از تماس مستقیم شاخه و میوه با خاک)، ایجاد زهکش مناسب در باغ، استفاده از سیستم آبیاری قطرهای و اجتناب از آبیاری کرتی در باغ، استفاده از قارچکش با ترکیبات مسی قبل از شروع بارندگی در شهریور ماه، هرس شاخههای نرک، هرس شاخهها با هدف نفوذ نور و جریان هوای بیشتر به داخل تاج درخت
سوال سیزده: از مهمترین علل آلودگی قارچی در مرحله داشت پس از برداشت چیست؟
جواب سوال سیزده: میوههای کپک زده و ریزش یافته بر روی زمین که از راه زخمهای پوستی آلوده شدهاند، هرس نکردن شاخهها که باعث زخمی شدن میوهها میشود، افتادن و جراحت میوهها.
سوال چهاردهم: تفاوت اصلی میوههای فرازگرا و غیرفرازگرا در چیست؟
جواب سوال چهاردهم: تفاوت اصلی میوههای فرازگرا و غیر فرازگرا در وجود یا عدم وجود Peak تنفسی است، برای میوههای غیرفرازگرا رسیدن فقط در زمان اتصال به گیاه مادری انجام میشود و بعد از چیدن نمیرسند، مثلا هندوانه به این دلیل فرازگرا است که قله تنفسی دارد ولی بعد از چیدن تغییرات زیادی نمیکند.
سوال پانزدهم: چرا بلافاصله پس از آبیاری نبایست میوه را برداشت نمود؟و چه تاثیری بر روی انبارداری دارد؟
جواب سوال پانزدهم: بین آخرین آبیاری و برداشت میوه میبایست فاصلهای چند روزه (حداقل یک هفته) در نظر گرفت، زیرا برداشت میوه بلافاصله پس از آبیاری (مثلا یک تا دو روز بعد از آبیاری)، موجب میشود میوهها به علت جذب زیاد آب، دچار تورم یا آماس گردیده که در چنین شرایطی هم احتمال خسارت فیزیکی بالا میرود و هم از عمر انباری میوه کاسته میشود.